معرفی دنیای پر رمز و رازِ زایشگری‌های هنری با نگاهی به آثار توماس لین پدرسن
آیا تا به حال توجهتان به تصاویر رازآلود و تودرتویی مانند این چند مورد جلب شده است؟
در این تصاویر معمولا جزئیات زیادی وجود دارد. اشکال و رنگ‌ها با ظرافت و هارمونی خیره‌کننده‌ای در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند. اما آنچه در چنین آثاری بیننده را به مشاهده و کشف‌و‌شهود دعوت می‌کند این اجزا نیست، بلکه قاعده‌ای است که بر آن‌ها حکم‌فرماست؛ مغناطیسی که اشکال و رنگ‌ها را در کنار یکدیگر قرار داده و به رویت بینندگان رسانده است. نکته جالب درباره این تصویرها این است که این مغناطیس پررنگ‌ترین حضور در تصویر است اما با این حال خودش در هیچ کجا معلوم نیست. بیننده چیزی از آن نمی‌داند و راهی جز غور کردن در تصویر برای پی بردن به آن ندارد. او جذب اشکال در هم تنیده می‌شود و سعی می‌کند از آن‌ها رازگشایی کند. حدس‌های خوب و نزدیک به واقعیتی هم می‌زند. با این حال، تقریباً هیچ‌گاه نمی‌تواند از تمام رمز و راز آن پرده بردارد و بگوید این تصویر دقیقا تحت چه قواعدی تولید شده است.
هنر زایشگر
این گونه آثار با تصمیمات نقاش و حرکت قلموی او روی بوم نقاشی تولید نمی‌شود، بلکه با استفاده از مجموعه‌ای محدود و مشخص از قواعد و مقدارهای اولیه که معمولا تحت عنوان سامانه‌های مولد یا زایشگر از آن یاد می‌شود[1] به وجود می‌آید. در حقیقت این آثار با استفاده از یک برنامۀ کامپیوتری به صورت دیجیتال به وجود می‌آیند. در اینجا کار هنرمند به وجود آوردن این تصاویر نیست، بلکه به وجود آوردن یک برنامه کامپیوتری است که چنین تصاویری را خلق کند. هنرمند ایده‌های خود را برای به وجود آوردن سیستمی که منجر به تولید چنین تصاویری شود ابتدا به صورت یک الگوریتم و قالب یک برنامه کامپیوتری درمی‌آورد و مصورسازی می‌کند. به همین دلیل به این شاخه Generative Art گفته می‌شود که به ایجاد سیستمی مولد یا زایشگر برای تولید مجموعه‌ای از آثار هنری اشاره دارد[2]. تصاویری که خلق می‌شود در اغلب موارد به چاشنی تصادف نیز آغشته است و حتی برای طراحان اولیه نیز پیش‌بینی‌ناپذیر و شگفت‌انگیز است.
توماس لین پِدِرسن؛
از علوم داده و مهندسی نرم‌افزار به عالم هنر
تصاویری که در ابتدای این نوشته نمایش داده شد گزیده‌ای از آثار توماس لین پدرسن بود. توماس یک متخصص بیوانفورماتیک و زیست‌شناسی محاسباتی ساکن دانمارک بوده که به علوم داده و مهندسی نرم‌افزار روی آورده و هم‌اکنون بیشتر زمانش را صرف ارتقای تجربه تعامل تحلیلگران با داده‌هایشان می‌کند. او مدتی به عنوان متخصص علوم داده و برنامه‌نویس در اداره مالیات دانمارک فعالیت می‌کرده و برای دیگر تحلیلگران ابزارهای پردازش و مدلسازی و زیرساخت‌های مورد نیازشان را توسعه می‌داده ولی هم‌اکنون به عنوان عضوی از تیم tidyverse در شرکت RStudio فعالیت می‌کند و تمرکزش را بر بهبود عملکرد ترسیم گرافیک در R به ویژه در کتابخانه ggplot2 و دیگر کتابخانه‌های مرتبط قرار داده است[3].
اما شاید بیش از همه این موارد، توماس به خاطر تصویرسازی‌هایش به عنوان یک Generative Artist شناخته می‌شود. او آثارش را با کیفیت و وضوح بالا در اندازه‌های مختلف از A0 تا A4 روی کاغذ چاپ می‌کند و به فروش می‌رساند. توماس در حقیقت خود را هنرمندی می‌داند که تمرکز اصلی‌اش کشف زیبای سیستم‌های دینامیکی است. به گفته خودش هر چه بیشتر با سیستم‌های دینامیکی آشنا شوی قلموی نقاشی بیشتر در دستت آرام و قرار می‌گیرد اما همیشه قدری از پیش‌بینی‌ناپذیری و شگفت‌زدگی وجود دارد.
در نگاه توماس، فرایند زایشگری دیجیتال در هنر دو بخش جدایی‌ناپذیر دارد[4]:
- توسعه سامانه‌ای که داده‌ها را تولید کند
- مصورسازی داده‌های تولید شده
برخی اهمیت بخش دوم را دست کم می‌گیرند اما به گفته پدرسن استفاده از رویکردهای مختلف در مصورسازی و ترسیم داده‌ها نتیجه نهایی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و نمی‌توان این بخش را از هنر زایشگر جدا دانست.
توماس پدرسن وقتی در مصاحبه‌ای که در کنفرانس سالانه rStudio در سال 2018 در سن‌دیه‌گوی آمریکا سرگذشت حرفه‌ای خود را تعریف می‌کند می‌گوید در دوره کارشناسی آشنایی مختصری با R داشته است اما همه چیز بعد از دوره کارشناسی شروع شد: وقتی که دوستی در یک دوره کارآموزی در پاریس کتابخانه ggplot2 را برای مصورسازی داده‌ها در R به او معرفی کرد و توماس از آن پس، مصورسازی‌های خود را به جای اکسل با آن انجام داد[5].
او آثار هنری خود را از به وجود آوردن سامانۀ مولد تا بصری‌سازی داده‌ها در محیط R انجام می‌دهد و علاوه بر کتابخانه ggplot2، از کتابخانه‌های ggforce, ambient, particles, tidygraph, و ggraph که بیشتر آن‌ها را نیز خودش توسعه داده استفاده می‌کند.
او در برخی از آثارش از نقاشان ژاپنی، ونسان ونگوگ و همینطور هنرمندان دیگری مانند خودش همچون تایلر هابز الهام گرفته است.
برای بسیاری از پژوهشگران مانند توماس یادگیری R و همینطور کتابخانه ggplot2 در آن، دریچه‌ای به درک زیبایی در دنیای پردازش و محاسبه بوده است. اگر دوست دارید این دو را یاد بگیرید سری به درس‌های زیر بزنید:
در مطالب بعدی با برخی نمونه‌های ایرانی از این هنر آشنا می‌شویم.
پاورقی و ارجاع
[1] برای اطلاع بیشتر در باره این سامانه‌ها به پویایی‌شناسی در سامانه‌ها (سیستم‌های دینامیکی) در ریاضیات و سامانه‌های خودگردان در معادلات دیفرانسیل مراجعه کنید.
[2] استفاده از عبارت مولد، زایشگر یا زایشی (generative) در بخش مطالعات دستور در زبان‌شناسی سابقه دارد. نوام چامسکی مبدع عبارت دستور زایشی در زبان‌شناسی از مجموعه‌ای محدود و مشخص از قواعد به مثابه یک سیستم صحبت می‌کند که با تولید نامتناهی جملات، زبان و تنوع موجود در آن را به وجود می‌آورد.
- کلیدواژه‌ها : generative art, ggplot2, R, توماس لین پدرسن, علوم داده در هنر, هنر دیجیتال, هنر زایشگر, هنر زایشی, هنر مولد